Trong bối cảnh mạng xã hội và văn hóa đại chúng phát triển mạnh, tình yêu và tình dục thường được khắc họa một cách lãng mạn hóa. Những phân cảnh như “hôn bất ngờ”, “ghen để chứng minh tình yêu”, hay “kiểm soát nhau vì quan tâm” trong các bộ phim thường được xem là dễ thương, là điều hiển nhiên xảy ra trong tình yêu, dù đó có thể được xem như hành vi vượt giới hạn khi không có sự đồng thuận. Lâu dần, ranh giới cá nhân trở nên mờ nhạt, khiến cho việc xác định giữa yêu thương lành mạnh và hành vi xâm phạm dưới vỏ bọc tình yêu trở nên khó khăn hơn.

Sự thiếu rõ ràng về ranh giới dễ dẫn đến những hệ quả nghiêm trọng như ép buộc, xâm hại hay quấy rối tình dục, dù người gây ra có thể không ý thức mình đã phạm lỗi. Chuyện tưởng chừng như nhỏ nhặt, như lời nói không rõ ý hay hành động không phù hợp, đều có thể gây ra tổn thương to lớn. Trong mối quan hệ tình cảm, điều này càng dễ bị bỏ qua vì hai chữ tình yêu thường được dùng để bao biện và che mờ cảm giác không an toàn. 

Nhiều vụ việc lợi dụng tình yêu để quấy rối tình dục xảy ra xuất phát từ sự thiếu kiến thức, thiếu hiểu biết về đồng thuận và các nguyên tắc đạo đức trong các mối quan hệ. Cần hiểu đúng về sự đồng thuận trong tình yêu và tình dục để tự vệ, góp phần xây dựng môi trường an toàn và lành mạnh cho chính mình và cộng đồng.

Như thế nào là “Đồng thuận”?

Sự đồng thuận không nên được đánh giá một cách cảm tính và mơ hồ mà cần dựa trên nguyên tắc tự nguyện, rõ ràng, thống nhất và không cố định, tức là bạn hoàn toàn có quyền nói “không” vào bất kỳ lúc nào. Hiểu rõ đặc điểm này giúp tránh những hiểu lầm không đáng có trong các tình huống tình cảm và tình dục.

Cần lưu ý rằng, sự im lặng không nên được xem như một câu trả lời, hãy bày tỏ với đối phương thật rõ ràng dù bạn đồng ý hay không. Nhiều người vì muốn giữ thể diện hoặc sợ mất mối quan hệ đã không phản hồi rõ ràng, dẫn đến hiểu lầm rằng họ đã chấp thuận. Ngoài ra, sự đồng thuận không xuất phát từ việc đe dọa, ép buộc, nịnh bợ hay trong trạng thái say xỉn. Một hành vi hoặc lời đề nghị được đồng ý trong trạng thái không thoải mái hoặc bị ép buộc về thể chất hoặc tinh  thần đều không thể gọi là có sự đồng thuận. Yêu không đồng nghĩa bắt buộc phải quan hệ tình dục và sự đồng ý ở lần trước không thể được mặc định cho những lần sau. Khi cả hai cùng hiểu và tôn trọng những nguyên tắc này, mối quan hệ sẽ trở nên an toàn, lành mạnh và tôn trọng hơn.

Tiêu chí đồng thuận theo mô hình F.R.I.E.S

Planned Parenthood, một trong những tổ chức giáo dục sức khỏe tình dục uy tín, đã đề xuất mô hình F.R.I.E.S để định nghĩa rõ ràng khái niệm đồng thuận. Theo đó, đồng thuận bao gồm năm yếu tố thiết yếu: Freely Given, Reversible, Informed , Enthusiastic và Specific:

F – Freely given (tự nguyện): Đồng ý khi cảm thấy thật sự tự nguyện, không bị ép buộc, không bị đe dọa hay lợi dụng uy thế để tạo áp lực. Đưa ra quyết định mà không chịu áp lực, thao túng, hoặc dưới ảnh hưởng của ma túy hay rượu bia.

R – Reversible (không cố định): Có thể đổi ý và dừng lại bất kỳ lúc nào. Một người đã từng đồng ý một điều gì đó không đồng nghĩa rằng họ chấp thuận điều đó cho TẤT CẢ lần sau.

I – Informed (hiểu rõ điều đang diễn ra): Biết rõ điều đang diễn ra, không bị lừa dối hoặc che giấu thông tin quan trọng. Nếu đối phương hứa rằng họ chỉ muốn hôn nhưng sau đó lại cố thực hiện hành vi tình dục khác, đó chính là hành vi cưỡng ép, không tôn trọng lẫn nhau.

E – Enthusiastic (mong muốn thật sự): Sự đồng thuận cần xuất phát từ sự mong muốn, hứng thú và không bị bắt ép cảm xúc hoặc động cơ cá nhân. chỉ nên làm những gì bạn muốn làm, không phải những gì bạn cảm thấy bị kỳ vọng phải làm.

S – Specific (cụ thể): Ý nghĩa của đồng ý phải rõ ràng theo từng hành vi cụ thể. Chẳng hạn, đồng ý ôm không có nghĩa là đồng ý quan hệ tình dục, hoặc đồng ý đi chơi không đồng nghĩa là đồng ý yêu cầu quan hệ thể xác.

Ranh giới mong manh giữa quan tâm và kiểm soát

Những hành vi kiểm soát đôi khi được che giấu dưới vỏ bọc quan tâm. Chẳng hạn, việc yêu cầu gửi vị trí với lý do “để yên tâm” thực chất là theo dõi, kiểm soát quá mức, làm hạn chế quyền tự do cá nhân hay yêu cầu chia sẻ mật khẩu mạng xã hội nhằm chứng minh lòng tin, nhưng đây là hành vi xâm phạm quyền riêng tư, tạo ra ranh giới mỏng manh giữa yêu thương và kiểm soát độc đoán; hay chụp ảnh gợi cảm, các hình ảnh nhạy cảm để lưu giữ hoặc dùng làm công cụ khống chế trong tương lai. Không ít người, vì muốn thể hiện tình yêu thương thật lòng, cũng có thể vô tình trở thành những người kiểm soát, xâm phạm quyền riêng tư của đối phương. Nhận thức rõ những cạm bẫy này giúp mọi người tránh tạo ra những mối quan hệ độc hại, bảo vệ quyền tự do cá nhân và xây dựng tình yêu dựa trên sự tôn trọng lẫn nhau.

Bảo vệ ranh giới cá nhân giúp tình yêu an toàn và tôn trọng (Nguồn:iconscout.com) 

Nhận diện các biểu hiện của quấy rối tình dục

Nhận diện đúng các biểu hiện quấy rối tình dục là yếu tố then chốt để phòng tránh và bảo vệ bản thân. Quấy rối có thể xuất hiện dưới nhiều hình thức và đôi khi rất tinh vi, khiến người bị hại khó nhận ra ngay. Về lời nói, đó có thể là những bình luận gợi ý, tán tỉnh thái quá, nhắc đến cơ thể hoặc các đặc điểm cá nhân khiến người khác cảm thấy khó chịu, bối rối, thậm chí sợ hãi.

Về hành động, quấy rối bao gồm mọi hình thức đụng chạm cơ thể mà không được sự đồng ý, từ sờ, vuốt, ôm ép cho đến các hành vi xâm phạm thân thể trực tiếp. Thậm chí trong các mối quan hệ thân thiết, việc thử đụng chạm để xem phản ứng cũng là hành vi xâm phạm nếu không có đồng thuận rõ ràng. Những hành vi này thường gây tổn thương cả về thể chất lẫn tinh thần, và nạn nhân có thể cảm thấy bị bối rối, xấu hổ hoặc tội lỗi, dù không làm gì sai.

Đối với tin nhắn và môi trường trực tuyến, quấy rối có thể biểu hiện qua việc gửi ảnh hoặc clip nhạy cảm, thường mang tính đe dọa hoặc ép buộc, hoặc ép người khác gửi hình ảnh riêng tư. Những hành vi này rất nguy hiểm vì chúng có thể được lưu trữ và sử dụng để tống tiền, uy hiếp, hoặc thao túng nạn nhân về sau. Bên cạnh đó, quấy rối còn xảy ra khi lợi dụng môi trường hoặc quyền lực, như sử dụng rượu bia, không gian riêng để thực hiện hành vi xâm phạm, hoặc lạm dụng vị thế trong các mối quan hệ như giảng viên – sinh viên, sếp – nhân viên. Những trường hợp này thường khó phát hiện, vì nạn nhân bị áp lực tinh thần và cảm giác không thể chống lại, đặc biệt khi liên quan đến quyền lực hoặc vị thế xã hội.

Cần làm gì để bảo vệ bản thân?

Để bảo vệ bản thân trong một mối quan hệ, việc xác định rõ ranh giới cá nhân là nền tảng quan trọng. Điều này nghĩa là ta cần biết chính xác những điều nào bản thân cảm thấy thoải mái và những điều nào vượt quá giới hạn, từ đó nói “không” khi cần thiết. 

Một phần quan trọng của tự bảo vệ là nhận diện các dấu hiệu cảnh báo trong một mối quan hệ: những lời dụ dỗ, dùng vật chất để mua chuộc, kiểm soát quá mức, hoặc yêu cầu gửi ảnh nhạy cảm đều có thể là biểu hiện của động cơ kiểm soát chứ không phải sự yêu thương chân thành. Khi nhận ra những dấu hiệu này, đó chính là lúc cần xem xét lại giới hạn của mình và đặt ra quy tắc rõ ràng cho mối quan hệ.

Về vấn đề hình ảnh nhạy cảm, hạn chế hoặc tránh gửi ảnh riêng tư cho người khác. Nếu vẫn muốn gửi, nên cân nhắc sử dụng các ứng dụng có tính năng tự xóa ảnh sau khi xem hoặc lưu trữ ảnh ở nơi an toàn, có kiểm soát truy cập. 

Khi gặp phải tình huống bất an hoặc hành vi xâm phạm, việc biết cách ghi lại bằng chứng là cực kỳ quan trọng. Chụp màn hình cuộc trò chuyện, lưu trữ tin nhắn, giữ lại ảnh hoặc ghi chú thời gian sẽ cung cấp những chứng cứ giá trị để tố cáo sau này. 

Bên cạnh đó, luôn lưu số điện thoại khẩn cấp 113 để sẵn sàng khi có tình huống xấu. Nếu nhận diện nguy hiểm cần cân nhắc nên đi hay không? nếu đi thì cần chuẩn bị cho kịch bản nếu xảy ra sự cố thì phải làm sao để đảm bảo luôn có lối ra an toàn cho bản thân.

Cuối cùng, việc bạn học thêm các kỹ năng tự vệ cơ bản cũng là một lựa chọn rất hiệu quả để an tâm hơn và tạo thế chủ động nếu rơi vào tình huống nguy hiểm.

Hãy mạnh dạn nói “không” khi cần thiết (Nguồn:iconscout.com)

Nên làm gì khi sự việc đã xảy ra?

Không bao giờ là lỗi của nạn nhân, đây là nguyên tắc nền tảng cần được khẳng định lại nhiều lần. Cảm giác tội lỗi, xấu hổ hay sợ bị đánh giá có thể khiến nạn nhân im lặng, dẫn đến tổn thương kéo dài và khó nhận được sự hỗ trợ kịp thời. Việc lên tiếng, dù chỉ với một người bạn tin tưởng, đã là bước đầu dũng cảm và quan trọng trong hành trình hồi phục.

Khi tìm kiếm sự trợ giúp, có thể bắt đầu từ những mối quan hệ gần gũi nhất: gia đình, bạn bè thân thiết hoặc người mà bạn cảm thấy an toàn khi chia sẻ. Họ không chỉ giúp ổn định tâm lý mà còn có thể đồng hành trong các bước tiếp theo như gặp chuyên gia hoặc xử lý tình huống pháp lý. Nếu không muốn chia sẻ với người quen, bạn hoàn toàn có thể tìm đến các chuyên gia tâm lý, luật sư hoặc các tổ chức xã hội uy tín, những nơi có kinh nghiệm hỗ trợ nạn nhân và đảm bảo sự bảo mật.

Ngoài ra, việc tham khảo các trung tâm hỗ trợ tâm lý, đường dây nóng hỗ trợ hoặc các tài nguyên chính thống sẽ giúp bạn hiểu rõ quyền lợi của mình và cách xử lý an toàn. Những nguồn này thường cung cấp hướng dẫn về cách lưu giữ bằng chứng, cách thoát khỏi tình huống rủi ro, quy trình tố giác, hoặc những quyền pháp lý mà bạn được bảo vệ.

Quan trọng hơn hết, hãy cho phép bản thân được sống đúng với giá trị cá nhân. Không ai có quyền làm tổn thương, kiểm soát hay xâm phạm sự riêng tư của bạn. Việc khẳng định ranh giới, nhắc lại quyền tự do của mình và tìm lại tiếng nói cá nhân là những bước quan trọng trong việc chữa lành. Dù bạn đang giúp chính mình hay hỗ trợ một người thân, hãy luôn nhớ rằng: bạn đáng được an toàn, đáng được tôn trọng và không bao giờ phải chịu đựng điều đó một mình.

Ban chăm sóc người học luôn bên cạnh hỗ trợ bạn khi bạn cần chia sẻ và giúp đỡ hãy email dsa@ueh.edu.vn hoặc đăng ký tư vấn tại https://dsa.ueh.edu.vn/hoat-dong-tu-van/  xem thêm thông tin về các hoạt động Phòng chống quấy rối tình dục tại  https://dsa.ueh.edu.vn/chong-quay-roi-tinh-duc/ 

Kết nối an toàn, yêu thương trọn vẹn 

Tình yêu là sự tôn trọng lẫn nhau giữa hai người, không phải là sự ép buộc hay trả giá bằng cảm xúc hay thể chất. Sự thân mật trong tình yêu chỉ trọn vẹn khi hai bên đồng thuận, tự nguyện và an toàn, và cả hai đều cảm thấy vui vẻ, tôn trọng quyền lợi và mong muốn của nhau. Bản chất của mối quan hệ là sự tự do cá nhân, nên việc duy trì ranh giới cá nhân rõ ràng, nhận diện các dấu hiệu cảnh báo và biết cách bảo vệ bản thân là trách nhiệm của mỗi người, góp phần xây dựng xã hội lành mạnh, đẩy lùi các hành vi xâm phạm và bạo lực tình dục.

Hãy luôn giữ vững niềm tin vào giá trị của chính mình, tôn trọng người khác, và duy trì các phẩm chất này trong các mối quan hệ để cuộc sống trở nên ý nghĩa và không để tình yêu trở thành nơi gây ra những hệ quả và tổn thương lâu dài.

Tin, ảnh: Ban Chăm sóc người học (DSA)

TÀI LIỆU THAM KHẢO

[1] What is sexual consent?. Facts about rape & Sexual assault. (n.d.). Planned Parenthood. https://www.plannedparenthood.org/learn/relationships/sexual-consent 

[2] Safety planning around sexual abuse – the Hotline. (2025, March 6). The Hotline. https://www.thehotline.org/resources/safety-planning-around-sexual-abuse/ 

[3] Qiwei, L., Lameiro, F., Patel, S., Cristi-Isaula-Reyes, Adar, E., Gilbert, E., & schoenebeck, S. (2024, April 29). Feminist Interaction Techniques: Deterring Non-Consensual Screenshots with Interaction Techniques. arXiv.org. https://arxiv.org/abs/2404.18867 

[4] Title IX Office. (2024, April 29). Tips to Stay Safe – Title IX Office. https://www.marshall.edu/titleix/tips-to-stay-safe/