Nguồn: Pinterest

Định kiến và khuôn mẫu giới - Những thước đo lệch chuẩn

Bất kỳ một nhận thức, thái độ và đánh giá thiên lệch, tiêu cực về đặc điểm, vị trí, vai trò và năng lực của nam hoặc nữ đều được xem là “định kiến giới” (theo Điều 5 Luật Bình đẳng giới 2006). Những quan điểm sai lệch này len lỏi trong mọi khía cạnh của cuộc sống và thường có xu hướng tiêu cực, hoặc không phản ánh đúng đặc điểm riêng biệt và thực tế của mỗi cá nhân, dẫn đến việc những cá nhân ấy bị hạn chế trong những việc họ có thể làm, không thể hiện được năng lực thực sự của bản thân.

Những định kiến này tồn tại và áp đặt mỗi cá nhân phải hành động dựa trên kỳ vọng hoặc niềm tin được tất cả mọi người hướng tới và coi là “chuẩn mực” cần tuân theo. Theo Báo điện tử Đảng Cộng sản Việt Nam, đây được gọi là “khuôn mẫu giới”, những rào cản và áp lực dẫn đến bất bình đẳng giới. Điển hình là việc xã hội thường áp đặt những người sinh ra là nam phải mạnh mẽ và quyết đoán, từ đó phù hợp và buộc phải thích thú với những công việc thiên về sức mạnh, thể thao hay kỹ thuật. Đối với nữ giới được mong đợi là những người tình cảm, dễ xúc động và giỏi chăm sóc gia đình, họ thường bị bó buộc trong không gian bếp làm công việc nội trợ, hoặc ở nơi công sở cũng không thể trở thành những nhà lãnh đạo tài ba. Những “khuôn mẫu” này đã vô hình trung trở thành “chuẩn mực”, khiến những cá nhân không tuân theo đều bị coi là bất thường.

Những định kiến và khuôn mẫu về giới tính thường thấy (Nguồn: Pinterest)

Vòng vây “định nghĩa” về nam giới

Định kiến về nam giới là không ít nhưng hiện nay vẫn bị xem nhẹ so với của nữ giới. Một trong những định kiến phổ biến nhất về nam giới là họ phải luôn thể hiện sự mạnh mẽ. Định kiến này khiến họ cảm thấy áp lực trong việc không được phép thể hiện cảm xúc như buồn bã hay sợ hãi. Điều đó không chỉ gây ra những khó khăn trong việc quản lý cảm xúc mà còn dẫn đến tình trạng sức khỏe tâm lý kém. Hoặc cũng có thể kể đến định kiến về vai trò trong gia đình. Nam giới thường bị gán ghép với vai trò là người đảm nhận cung cấp tài chính cho gia đình. Họ phải đảm bảo thành công trong sự nghiệp và trở thành trụ cột, điều này dẫn đến áp lực rất lớn và đôi khi khiến họ phải “làm liều”. Khi không đạt được những tiêu chuẩn này, nhiều người có thể cảm thấy mình thất bại hoặc kém giá trị. Những tác động này cũng đã được minh họa trong một phân tích tổng hợp của Wong và cộng sự (2017). Cuộc khảo sát cho thấy khuôn mẫu nam tính đã thúc đẩy nam giới trở nên tự lực và là người phải chịu các chi phí xã hội, bất kể chủng tộc, tuổi tác hay khuynh hướng tình dục của họ. Hậu quả dẫn đến sức khỏe tâm thần suy yếu, bao gồm trầm cảm, cô đơn và lạm dụng chất gây nghiện.

Tương tự, vô số những định kiến khác như nam giới là những người độc lập, cạnh tranh, chủ động, hay xu hướng hành động liều lĩnh, rủi ro hơn so với nữ giới của họ đều là những hạn chế cho sự phát triển của mỗi cá nhân.

Không chỉ nữ giới, nam giới cũng bị xã hội áp đặt rất nhiều định kiến và khuôn mẫu (Nguồn: Soulveda)

Các định kiến và khuôn mẫu này có thể hữu ích khi cần đánh giá nhanh về tính cách của những người không quen biết và dự đoán hành động của họ, tuy nhiên, mặt có hại của những định kiến và khuôn mẫu ấy cũng rất đáng kể (Ellemers N., 2017). Chúng tạo nên kỳ vọng về một nhóm những cá nhân thay vì tập trung vào giá trị của một cá nhân cụ thể và dẫn đến việc đặc điểm và tiềm năng của một người bị đánh giá sai lệch. Định kiến về hình tượng của một người đàn ông khiến họ có thể ngại ngùng khi tham gia vào các công việc mà xã hội cho là “nữ tính”, như chăm sóc trẻ em, y tá, thư ký hay các công việc mang tính chất hỗ trợ. Sự gò bó này không chỉ hạn chế sự phát triển cá nhân mà còn cản trở sự đa dạng trong môi trường làm việc.

Theo một nghiên cứu do Tổ chức Lao động Quốc tế (ILO) phối hợp với Navigos Search thực hiện, trong khoảng thời gian từ giữa tháng 11/2014 đến giữa tháng 1/2015, có khoảng một phần năm trong tổng số 12.300 quảng cáo tuyển dụng trên bốn cổng thông tin việc làm lớn nhất Việt Nam (Vietnamworks, JobStreet, CareerBuilder, CareerLink) yêu cầu giới tính nhất định của ứng viên. Bức tường vô hình này đã hạn chế không chỉ nữ giới mà cả nam giới được tiếp cận với những công việc đúng theo năng lực và nguyện vọng của họ, tước đi những cơ hội quý giá trong thị trường lao động.

Khuôn mẫu giới sẽ ảnh hưởng đến cơ hội nghề nghiệp không chỉ ở nữ giới mà còn ở nam giới (Nguồn: Stanford Graduate School of Business)

Bên cạnh rào cản trong sự nghiệp, những định kiến và khuôn mẫu này còn đem đến tác động đến sức khỏe tâm lý. Theo UNICEF, nhiều trẻ em nam ở các quốc gia trên khắp Châu Âu và Trung Á phải đối mặt với việc không hoàn thành chương trình trung học và phải chịu áp lực lớn trong việc kiếm tiền hoặc di cư để làm việc. Áp lực phải tuân theo những lý tưởng lỗi thời về nam tính có thể quá sức đối với một số người, dẫn đến tỷ lệ mắc các vấn đề về sức khỏe tâm thần cao và thậm chí là tự tử. Điều này cũng có thể lý giải bằng việc những định kiến “không được khóc” của người đàn ông khiến họ có xu hướng ít tìm kiếm sự giúp đỡ hơn phụ nữ, dẫn đến tình trạng lo âu, trầm cảm và các vấn đề sức khỏe tâm lý khác. Nghiêm trọng hơn khi những khuôn mẫu và định kiến này bắt đầu từ sớm, ngay từ những khoảnh khắc đầu đời và ngày càng ăn sâu vào tâm trí khi lớn lên, khiến cho việc đẩy lùi chúng càng khó khăn hơn cả.

Việc phá vỡ định kiến giới bao gồm bình thường hóa việc chăm sóc sức khỏe tinh thần của nam giới nhằm bảo vệ sức khỏe tâm lý của họ (Nguồn: Hope Therapy and Counselling Services)

Ngày Quốc tế Nam giới (19/11) - Lưu tâm lắng nghe phái nam

Ngày Quốc tế Nam giới 19/11 hằng năm là một trong những nỗ lực trong quá trình phá bỏ khuôn mẫu giới ấy. Không chỉ là một dịp để tôn vinh phái nam, mà ngày lễ còn là cơ hội để nhìn nhận và phá bỏ những giới hạn mà xã hội vẫn thường áp đặt lên những người được cho là phái mạnh, khuyến khích nam giới tìm đúng giá trị của bản thân và tham gia tích cực vào việc xây dựng một xã hội tốt đẹp hơn. Theo website International Men’s Day, Ngày Quốc tế Nam giới 19/11 lần đầu tiên được biết tới vào năm 1999, thành lập bởi Tiến sĩ Jerome Teelucksingh, một giảng viên lịch sử tại Đại học West Indies ở Trinidad và Tabago như một lời tri ân, thể hiện lòng kính trọng đối với người cha của mình và được Liên Hợp Quốc và nhiều tổ chức xã hội ủng hộ. Ngày lễ được tổ chức với mục đích chính là chăm lo cho sức khỏe của nam giới và trẻ em nam, tôn vinh những đóng góp tích cực của phái nam cho gia đình và xã hội. Đặc biệt, sự kiện này cũng hướng tới việc thúc đẩy bình đẳng giới, khuyến khích sự cởi mở, phá vỡ những định kiến truyền thống gắn với phái mạnh, giúp họ cảm thấy thoải mái khi chia sẻ cảm xúc và suy nghĩ.

Quốc tế Nam giới 19/11 - Ngày lễ nên được biết đến nhiều hơn (Nguồn: Mực Tím)

Tuy vẫn còn mới mẻ ở Việt Nam, các hoạt động và sự kiện kỷ niệm đã dần xuất hiện, thu hút sự quan tâm của các bạn trẻ và cộng đồng. Điều này không chỉ giúp tăng cường nhận thức mà còn tạo ra những không gian an toàn cho nam giới thể hiện cảm xúc và sự nhạy cảm, từ đó phá vỡ những định kiến lâu đời. Điển hình như việc ra mắt Câu lạc bộ Nam giới tiên phong thúc đẩy bình đẳng giới tại Công ty CP Hợp tác Kinh tế & XNK Savimex. Câu lạc bộ sẽ tổ chức các hoạt động nhằm nâng cao nhận thức về bình đẳng giới và phòng ngừa bạo lực trên cơ sở giới, góp phần tạo ra một môi trường làm việc tích cực và công bằng hơn cho tất cả mọi người, theo Báo Lao Động ngày 18/11/2024.

Chương trình “Chuyển động 24h” do Đài Truyền Hình Việt Nam sản xuất đưa tin về Ngày Quốc tế Nam giới (Nguồn: VTV24)

Vậy làm thế nào để phá bỏ khuôn mẫu nhưng vẫn thể hiện sự tôn trọng?

Một cách đơn giản là hãy gửi đến phái nam những lời chúc tốt đẹp, ghi nhận những đóng góp và giá trị của họ trong cuộc sống. Hãy cho họ biết rằng bạn đánh giá cao những nỗ lực và sự hy sinh mà họ đã dành cho gia đình, bạn bè và cộng đồng. Kèm theo đó bạn có thể gửi tặng những người thân yêu là nam giới những món quà chân thành. Dù chỉ là những món đồ nhỏ như sách, đồ lưu niệm hay đồ handmade, đó đều có thể là động lực giúp họ cảm thấy được yêu thương, tôn trọng và trở nên tự tin hơn trong việc thể hiện bản thân.

Ngoài ra, bạn có thể khuyến khích phái nam tham gia vào những hoạt động mà không ngại bị xã hội gán mác “nữ tính”. Điều này không chỉ giúp họ khám phá các khía cạnh khác của bản thân mà còn phá vỡ những định kiến xã hội. Hãy luôn nhớ động viên khi họ dám thử sức với những điều mới mẻ, cho họ thấy rằng sự đa dạng trong bản sắc là điều đáng quý.

Cuối cùng, hãy luôn là một người bạn đồng hành, sẵn sàng lắng nghe và hỗ trợ họ trong những lúc khó khăn. Nhiều nam giới thường phải đối mặt với áp lực và kỳ vọng từ xã hội, vì vậy việc tạo ra một không gian an toàn để họ có thể chia sẻ cảm xúc và nhu cầu của mình là rất quan trọng. Đôi khi, chỉ cần một cái ôm hay một lời động viên có thể giúp họ cảm thấy vững vàng hơn trong cuộc sống.

Lời kết

Thúc đẩy sự bình đẳng và tôn trọng giữa các giới không chỉ là trách nhiệm mà còn là cơ hội để xây dựng một xã hội tốt đẹp hơn. Bằng cách phá bỏ những khuôn mẫu cứng nhắc và khuyến khích mọi người sống thật với bản thân, chúng ta có thể mở ra cánh cửa cho sự đa dạng và sáng tạo, nơi mà mọi cá nhân đều được tôn vinh, nơi mà cả nam giới và nữ giới đều có thể thể hiện giá trị của mình mà không bị ràng buộc bởi những định kiến xã hội.

Tin, ảnh: Ban Chăm sóc người học UEH

Tài liệu tham khảo

Báo Lao Động (2024). “Thành lập Câu lạc bộ Nam giới tiên phong thúc đẩy bình đẳng giới”.

https://laodong.vn/cong-doan-toan-quoc/thanh-lap-cau-lac-bo-nam-gioi-tien-phong-thuc-day-binh-dang-gioi-1422791.ldo

Ellemers, N. (2017). “Gender stereotypes”. Annual Review of Psychology, 69(1), 275–298.

https://doi.org/10.1146/annurev-psych-122216-011719

International Men’s Day website. “History and background”.

https://internationalmensday.com/about/history-background/

International Men’s Day website. “Objectives of IMD”.

https://internationalmensday.com/about/objectives-of-imd/

International Men’s Day (2022). “International Men’s Day Saturday 19 November 2022 - “Helping Men and Boys” ”.

https://internationalmensday.com/wp-content/uploads/2024/11/Media-Release-International-Mens-Day-2022-181122-003.pdf

Mai Trúc (2024). “Ngày Quốc tế nam giới 19-11 ra đời khi nào?”. Báo điện tử Mực Tím.

https://muctim.tuoitre.vn/ngay-quoc-te-nam-gioi-19-11-ra-doi-khi-nao-101241108103551394.htm

Quốc hội (2006). Luật Bình đẳng giới, ban hành ngày 29 tháng 11 năm 2006.

Tổ chức Lao động Quốc tế (2015). “Đẩy lùi phân biệt giới trong tuyển dụng và môi trường làm việc giúp doanh nghiệp thành công”.

https://www.ilo.org/vi/resource/news/đẩy-lùi-phân-biệt-giới-trong-tuyển-dụng-và-môi-trường-làm-việc-giúp-doanh

UNICEF. “In Focus: Striving for gender equality - End discrimination against girls in Europe and Central Asia”.

https://www.unicef.org/eca/reports/focus-striving-gender-equality

Vân Anh (2023). “Tìm hiểu khái niệm “Định kiến giới”, “Khuôn mẫu giới” và “Phân biệt đối xử về giới” ”. Báo điện tử Đảng Cộng sản Việt Nam.

https://dangcongsan.vn/binh-dang-gioi-trong-vung-dong-bao-dan-toc-thieu-so-va-mien-nui/tim-hieu-khai-niem-dinh-kien-gioi-khuon-mau-gioi-va-phan-biet-doi-xu-ve-gioi-645822.html

Wong, Y. J., Ho, M.-H. R., Wang, S.-Y., & Miller, I. S. K. (2017). “Meta-analyses of the relationship between conformity to masculine norms and mental health-related outcomes”. Journal of Counseling Psychology, 64(1), 80–93.

https://doi.org/10.1037/cou0000176