Lớp học trong thời đại số (Nguồn: Google hình ảnh)

Trí tuệ nhân tạo (AI) đang tạo ra biến động lớn trên thị trường lao động, đặc biệt tại Mỹ khi tỷ lệ thất nghiệp của cử nhân tăng từ 4,0% (2023) lên 8,1% (2025). Các công việc sơ cấp và những ngành nghề mang tính lặp lại như văn phòng, tổng đài, vận hành máy móc, nông nghiệp, bán hàng… đứng trước nguy cơ cao bị tự động hóa. Điều này đặt ra thách thức lớn cho lực lượng lao động, đặc biệt là sinh viên mới ra trường.

Một vấn đề đáng lo ngại khác là “bẫy năng lực trung bình” – khi người học đạt mức đủ để hoàn thành công việc nhưng thiếu nỗ lực nâng cao, dẫn đến tụt hậu trước sự tiến bộ của công nghệ. Việc phụ thuộc vào AI để “đẹp hồ sơ” mà thiếu tư duy phản biện, phân tích độc lập, khiến nhiều sinh viên chỉ “giỏi trên giấy” nhưng yếu thực chiến. Hệ quả là khi bước vào thị trường lao động cạnh tranh toàn cầu, họ dễ hụt hẫng, mất lợi thế và bị thay thế bởi AI hoặc nhân lực quốc tế chất lượng cao.

Trong kỷ nguyên số, AI chỉ nên là công cụ hỗ trợ. Muốn tồn tại và phát triển, người học phải chủ động trang bị kỹ năng tư duy độc lập, phản biện, thích ứng và sáng tạo – những năng lực mà máy móc chưa thể thay thế. Đây là chìa khóa để vượt qua “bẫy năng lực trung bình” và khẳng định giá trị thật trong môi trường làm việc không ngừng biến động.

Cử nhân đối mặt với thách thức từ kỷ nguyên công nghệ (Nguồn: Linkedin)

Đâu là hành trang cho sinh viên thời AI?

Năng lực tư duy và kết nối

AI có thể xử lý dữ liệu và thuật toán nhanh chóng, nhưng những năng lực như tư duy phản biện sắc bén, sáng tạo đột phá và khả năng kết nối cảm xúc vẫn là ưu thế riêng của con người. Tư duy phản biện giúp sinh viên biết cách phân tích, đánh giá thông tin một cách sâu sắc, thay vì chỉ tiếp nhận thụ động. Việc đặt câu hỏi, tìm hiểu nguyên nhân và nhiều góc nhìn khác nhau sẽ giúp nâng cao chất lượng suy nghĩ và ra quyết định. Sáng tạo cũng là yếu tố then chốt để sinh viên có thể phát triển những ý tưởng mới, cải tiến quy trình hoặc sản phẩm. Ngoài ra, khả năng đồng cảm và giao tiếp hiệu quả sẽ hỗ trợ sinh viên làm việc nhóm, lãnh đạo và kết nối với người khác một cách hiệu quả hơn. Việc tham gia các hoạt động cộng đồng, câu lạc bộ, các cuộc thi sinh viên, hoặc dự án tình nguyện sẽ giúp phát triển các kỹ năng này.

Tận dụng thay vì lạm dụng

Sinh viên cần biết sử dụng AI như một trợ lý thông minh thay vì xem nó như đối thủ. Điều này đòi hỏi khả năng hiểu rõ công cụ và biết cách khai thác AI hiệu quả. Việc học cách đặt câu hỏi chính xác (prompt engineering), là chìa khóa để AI trả về kết quả phù hợp và hữu ích. Sinh viên có thể dùng AI để tổng hợp tài liệu, phân tích dữ liệu thô, nhưng quan trọng cần phải biết tự đánh giá và chỉnh sửa dựa trên kiến thức của chính mình. Sự kết hợp giữa năng lực con người và sự hỗ trợ của AI sẽ tạo nên hiệu quả vượt trội, giúp công việc và học tập được tối ưu mà không phụ thuộc hoàn toàn vào máy móc.

Năng lực cá nhân hoá chuyên sâu

Thay vì chạy theo xu hướng “biết một chút về nhiều thứ”, sinh viên nên xác định một lĩnh vực mà mình yêu thích và có tiềm năng phát triển lâu dài, chẳng hạn như phân tích dữ liệu, marketing kỹ thuật số, lập trình AI… Việc đào sâu kiến thức qua các khóa học nâng cao, chứng chỉ chuyên ngành hoặc nghiên cứu sẽ giúp sinh viên trở thành chuyên gia thực thụ trong lĩnh vực đó. Đồng thời, phát triển thêm các kỹ năng bổ trợ như thuyết trình, quản lý dự án hay ngoại ngữ cũng sẽ nâng cao giá trị và khả năng cạnh tranh trên thị trường lao động.

Luôn sẵn sàng học tập, phát triển

Tại UEH, sinh viên được khuyến khích tìm kiếm những kinh nghiệm thực tế thông qua các dự án thực tế, tham quan doanh nghiệp, kỳ thực tập…, từ đó giúp sinh viên hiểu rõ hơn về công việc tương lai, môi trường làm việc, cũng như áp dụng kiến thức vào thực tế một cách hiệu quả. Tham gia câu lạc bộ, nhóm chuyên môn cũng giúp xây dựng mạng lưới quan hệ, đồng thời học hỏi kinh nghiệm từ những người cùng chí hướng. Việc tìm kiếm mentor – những người đi trước giàu kinh nghiệm sẽ giúp sinh viên định hướng và phát triển sự nghiệp rõ ràng hơn. Bên cạnh đó, việc chủ động cập nhật các xu hướng công nghệ, thị trường thông qua báo chí chuyên ngành, hội thảo, webinar sẽ giúp sinh viên luôn bắt kịp sự thay đổi nhanh chóng trong kỷ nguyên số.

Lời kết

Có thể thấy rằng, trong bối cảnh kỷ nguyên AI đang thay đổi sâu sắc cách thức học tập và làm việc, sinh viên cần chủ động tái định hình tư duy, không ngừng rèn luyện những kỹ năng cốt lõi khó có thể bị máy móc thay thế như tư duy phản biện, sáng tạo và khả năng kết nối cảm xúc. Đồng thời, việc biết cách sử dụng trí tuệ nhân tạo như một công cụ hỗ trợ hiệu quả sẽ giúp sinh viên nâng tầm “đẳng cấp”, tạo ra giá trị gia tăng và khẳng định vị thế và năng lực cạnh tranh trong thị trường lao động. Chỉ khi kết hợp hài hòa giữa trí tuệ con người và sức mạnh của công nghệ, sinh viên mới thực sự có thể vững bước và thành công trong tương lai.

Tin, ảnh: Ban Chăm sóc người học UEH (DSA)

Tài liệu tham khảo:

Tạp chí Một thế giới mới (2025). “Thị trường lao động Mỹ: 8,1% giới trẻ thất nghiệp do AI”. https://1thegioi.vn/thi-truong-lao-dong-my-8-1-gioi-tre-that-nghiep-do-ai-236062.html (Truy cập ngày 20/8/2025)

Báo Pháp luật Việt Nam (2025). “Thị trường lao động dưới tác động của AI”.https://baophapluat.vn/thi-truong-lao-dong-duoi-tac-dong-cua-ai-post536814.html (Truy cập ngày 20/8/2025)

VnExpress. (2025). Bẫy năng lực trung bình.https://vnexpress.net/bay-nang-luc-trung-binh-4919477.html (Truy cập ngày 20/8/2025)

Báo Điện Tử Dân Trí (2025). “Hỏi ChatGPT đi!” https://dantri.com.vn/tam-diem/hoi-chatgpt-di-20250529125929590.htm (Truy cập ngày 20/8/2025)

 Hồ Quốc Tuấn (2025). “Đọc Chậm 1/6: AI và bẫy năng lực trung bình”. https://hoquoctuan.substack.com/p/oc-cham-16-ai-va-bay-nang-luc-trung (Truy cập ngày 20/8/2025)